Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu TİHEK’in ulusal tedbire düzeneği misyonu gereği il/ilçe insan hakları konseylerinin, ceza infaz kurumları ve tutukevleri izleme heyetlerinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Haklarını İnceleme Kurulu’nun hapishane ziyaretleri yaptığı halde çocuk tutuklu/hükümlülerin bu suralara erişimi konusunda genel bilgiden mahrum olduğuna dikkat çeken Gülizar Biçer Karaca, cezaevlerinde yaşanan hak ihlallerinin tespiti ve incelemelerin yapılmasının kısıtlandığına dikkat çekti.
Raporda; “TİHEK başta olmak üzere ilgili konseylerden rastgele birinin çocuk cezaevlerine ve çocuk tutuklu/hükümlülerine yönelik bir inceleme yapmadığı ve bu doğrultuda bir rapor hazırlamadığı görülmektedir.
TİHEK’in 2017-2020 yıllarını kapsayan toplam 79 cezaevi ziyaretlerinden sırf ikisi çocuk cezaevlerine yöneliktir.” tabirleri yer aldı.
EYLEM PLANINDA ÇOCUK VE GENÇLİK CEZA İNFAZ KANUNU TASLAĞI YOK
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bilgilerine nazaran 15-34 yaş ortası ceza infaz kurumuna giren kişi sayısının toplam kişi sayısının %49’unu oluşturduğu belirtilen raporda, “Bu oran Türkiye’de gençlere yönelik ceza adalet siyaseti çalışılmasının ehemmiyetini göstermekte iken; Çocuk ve Gençlik Ceza İnfaz Kanunu Tasarısı, Adalet Bakanlığı’nın 2015-2019 stratejik planında yer almasına karşın 2019-2023 stratejik planından çıkarılmıştır” denildi.
ÇOCUK CEZAEVLERİNDE TEMEL SORUNLAR
CHP’nin raporunda çocuk cezaevlerindeki temel problemler şöyle sıralandı:
*Onarıcı istikameti olmayan çocuk ceza infaz kurumları çocukların psikososyal durum ve muhtaçlıklarını karşılayamıyor.
*Çocuk cezaevlerinin tutulma koşulları ve infaz tarzları, çocuğun çocuk olmaktan gelen haklarına erişememesine neden oluyor.
*İzleme misyonu olan kurumların misyonlarını yerine getirmemeleri, çocuk cezaevlerinde yaşanan hak ihlallerini izlemek maksatlı çalışan STK’lara bu doğrultuda müsaade verilmemesi, cezaevinde bulunan çocuk ve ailelerinin bu konseylere yönelik müracaatlarda kâfi bilgi sahibi olmaması sonucunda, hak ihlalleri açısından çocuk cezaevleri bir bilinmezlik kuyusuna dönüştü.
*Ceza infaz metotları kimi vakit çocukların yetişkinler üzere infaza uğramalarına neden olmaktadır.
*Ceza infaz kurumlarındaki tutulma koşulları birçok vakit örgün eğitimde olması gereken çocukların eğitim hakkına erişememelerine; sıhhat sorunu yaşayan çocukların sıhhate erişimleri konusunda ihlallere yol açıyor.
*Çocukların cezaevlerinde aldıkları disiplin cezaları, sıhhat sorunları vb. çocukların ailelerini de ilgilendiren bahislerde ailelerin bilgilendirilmesi gerekiyor.
*Türkiye’de çocuk ve Gençlik Kapalı Ceza İnfaz Kurumları; Ankara Diyarbakır, Hatay, İstanbul, İzmir, Kayseri ve Mersin vilayetlerinde; Çocuk Eğitimevleri ise Ankara, İstanbul, İzmir ve Elazığ vilayetlerinde bulunduğu için pek çok çocuk ailesinden, okulundan, avukatlarından uzakta tutuluyor.
*Çocuk ve gençlik kapalı ceza infaz kurumlarının tutulma koşulları, eğitimevlerinden ağırdır. Çocukların burada dış dünyayla bağlantıları, eğitim-öğrenim hakkından faydalanmaları, boş vakit aktiviteleri ve kültürel faaliyetlere erişimleri son derece sonludur. Yetişkin hapishanelerinin çocuk koğuşlarında kalan çocuklar ise haklara erişim açısından daha zorlayıcı kaideler altındadır.
*Türkiye’de özgürlüğünden mahrum bırakılan çocuklar; Aile Bakanlığı çatısı altındaki ÇODEM’lerde değil, Adalet Bakanlığı çatısı altındaki çocuk ve gençlik kapalı ceza infaz kurumları ile çocuk eğitim konutlarında tutulmaktadır.
*Çocuk hapishanelerinin kapasite ve lokasyonlarına nazaran çocuklar, süreksiz ya da daima olarak yetişkin hapishanelerinin çocuk koğuşunda da kalabilmektedir. Bilhassa kız çocukları için yetişkin hapishanesinde tutulmak bir istisna değil, asıl uygulama haline gelmiştir.
*Kural olarak bir çocuğun hakkındaki mahpus cezası katılaştığında direkt eğitimevine gönderilir. Eğitimevleri yetişkinlerin tutulduğu açık ceza infaz kurumlarının çocuk infaz sistemindeki muadilidir. Uzun süren ya da 18 yaşa yakın başlayan yargılamalar münasebetiyle hakkındaki karar 18. Yaş gününde kesinleşmeyen çocuklar, eğitimevine ya da muadili olan açık hapishaneye direkt gönderilme hakkını kaybetmektedir
CHP’NİN UYGUNLAŞTIRMA TEKLİFLERİNDEN BAZILARI
*İzleme şuraları, rastgele bir ihbara gerek olmaksızın periyodik olarak izleme ve denetim ziyaretlerinde bulunmalıdır. Fakat bu izleme çalışmaları sırasında çocuklara yönelik bir misilleme yapılmamasına ait tedbirler alınmalıdır.
*Koruyucu ve destekleyivi önlemler, cürmü tedbire amacıyla de revize edilmeli ve uygulanmalıdır.
*Çocukken kabahat işlediği savıyla hapsedilen bireyler için vadeli mahpus cezalarında minimum şartlı salıverilme müddeti gözden geçirilmeli, infaz sisteminde dış dünyayla ahengi güçlendirecek kontrollü hürlük modelleri benimsenmelidir.
*Çocuk tutuklu/hükümlülerin avukatlarıyla, sivil toplum kuruluşlarıyla, çocuk hakları alanında çalışan hukukçularla dinlemeye tabi olmadan fiyatsız ve sınırsız bağlantı kurabileceği kanallar oluşturulmalıdır.
*Çocukların hastane sevkleri, kullandıkları ilaçlar, doktor raporları, aldıkları disiplin cezaları, talep dilekçeleri vb. vasileri, aileleri ve avukatlarının ulaşabileceği bir sistemde tutularak çocuğun maruz bırakıldığı durumlar hakkında yakınlarının sistemli bilgi edinmesi sağlanmalıdır.
*Çocuk Adalet Sistemi alanında çalışan sivil toplum örgütlerinin hapishanelerde hak temelli izleme faaliyetleri yapması için sivil toplumu da kapsayıcı bir siyaset benimsenmelidir.
*Çocuk ceza infaz kurumlarında isimli takviye ofisleri kurularak çocukların yargılama belgeleri dışında muhtaçlık duyduğu danışmanlıklar da verilmelidir.
*Adalet Bakanlığı’nın 2015-2019 yıllarını kapsayan stratejik planındaki maksatlarından biri, çocuk mahkemelerinin yaygınlaştırılması olarak hedeflenmişken 5 yıllık planın sonunda 4 çocuk ağır ceza mahkemesi, 12 çocuk mahkemesi eklendiği görülüyor.
*Adalet Bakanlığı 2021 yılı faaliyet raporuna nazaran Türkiye genelinde 22 çocuk ağır ceza mahkemesi, 112 çocuk mahkemesi bulunuyor.
*Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü anneleriyle tutulan çocukların sayısını pandemi devri öncesinde Kasım 2018 itibariyle 743, pandemiden sonra Mart 2021 itibariyle 345 olarak açıkladı.